نازایی میلیون‌ها نفر از افراد در سن باروری را در سطح جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد و بر خانواده و جوامع آنها تاثیر می‌گذارد. در دستگاه تناسلی مردان ناباروری معمولا به دلیل مشکلات خروج مایع منی، عدم وجود یا سطح پایین اسپرم، شکل یا حرکت غیرطبیعی اسپرم ایجاد می‌شود. در دستگاه تناسلی زنان، نازایی ممکن است ناشی از طیفی از ناهنجاری‌های تخمدان‌ها، رحم، لوله‌های فالوپ و سیستم غدد درون ریز و … باشد. مراقبت از باروری شامل پیشگیری، تشخیص و درمان نازایی است که در این مقاله به بررسی درمان نازایی می‌پردازیم.
ناباروری یا نازایی چیست؟
ناباروری یک بیماری تناسلی زن یا مرد است که با عدم موفقیت در بارداری پس از 12 ماه یا بیشتر از مقاربت جنسی محافظت‌نشده منظم تعریف می‌شود. نازایی به دو صورت اولیه و ثانویه است. نازایی اولیه زمانی است که فرد اصلا قادر به بارداری نباشد. اما وقتی که فرد قبلا باردار شده باشد و دیگر قادر به بارداری نباشد، ناباروری ثانویه می‌گویند.
درمان ناباروری زنان
از آنجا که ناباروری زنان علت‌های مختلفی دارد، درمان نازایی آنها هم روش‌های متفاوتی را در برمی‌گیرد. اگر بعضی از بیماری‌ها مانند دیابت و تیروئید باعث نازایی شده باشند، پزشک ابتدا این بیماری‌ها را درمان و سپس روش‌های درمان نازایی را در پیش می‌گیرد. این روش‌ها عبارتند از :
دارودرمانی
زنانی که به علت اختلالات تخمکگذاری یا تنبلی تخمدان دچار مشکل نازایی شده‌اند، داروهای محرک تخمکگذاری برای آنان تجویز می‌شود. از مزایای این داروها، تنظیم زمان تخمک گذاری، تکوین و آزادسازی تخمک می‌باشد.
- کلومیفن سیترات که باعث آزاد شدن هورمون‌های FSH و LH از غده هیپوفیز است.
- متفورمین که برای زنان مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک، تجویز می‌شود.
- منوتروپین برای بیمارانی که در تولید هورمون‌های FSH و LH توسط غده هیپوفیز دچار اختلال هستند، قابل استفاده است.
- هورمون تحریک‌کننده فولیکول که تولید هورمون استروژن توسط تخمدان‌ها را کنترل می‌کند.
- آنالوگ‌های هورمون آزاد‌کننده گنادوتروپین برای خانم‌هایی که تخمکگذاری زود هنگام دارند، مفید است.
- بروموکریپتین که تولید پرولاکتین را مهار می‌کند.
تلقیح داخل رحمی اسپرم یا IUI
یکی از روش‌های کمک باروری است که هرگاه مشکلی در دهانه رحم وجود داشته باشد یا اسپرم به لوله‌های رحمی نرسد، استفاده می‌شود. IUI یک روش ساده و بدون درد است که مایع منی شسته شده از طریق واژن با استفاده از یک لوله باریک کاتتر به داخل رحم زن ریخته می‌شود. با دستور پزشک داروهای محرک تخمدان باید دقیقاً با دوز مناسب و در زمان مشخص مصرف گردد. پس از اطمینان از طبیعی‌بودن وضعیت، به‌منظور تحریک تخمکگذاری داروی کمک باروری (HCG) تزریق می‌شود. 36 الی 48 ساعت بعد از این تزریق، IUI قابل انجام است. پانزده روز پس از عمل IUI آزمایش تست بارداری انجام شده و نتیجه عمل مشخص می‌گردد.
لقاح خارج از رحم یا IVF
روش دیگر درمان نازایی لقاح آزمایشگاهی است که اسپرم و تخمک در آزمایشگاه باهم ترکیب می‌شوند. این روش برای زنانی که کیفیت تخمک آنها پایین است، لوله‌های رحم مسدود، آندومتریوز و مشکل تخمکگذاری دارند، مناسب است. پزشک در ابتدا داروی داروی گنادوتروپین تجویز می‌کند تا تخمدان‌ها تحریک شوند. پس از آماده شدن تخمک‌ها، پزشک با وارد کردن سوزن باریکی از طریق واژن، تخمک‌ها را از درون فولیکول‌ها خارج می‌کند. همزمان با آن نمونه اسپرم مرد هم جمع‌آوری می‌شود. سپس این دو در آزمایشگاه کنار هم قرار می‌گیرند تا عمل لقاح انجام شود. نطفه‌ها به وسیلۀ یک لولۀ باریک یا همان کاتتر از دهانۀ رحم به داخل رحم منتقل می‌شوند. 15 روز بعد از آن با انجام آزمایش خون می‌توانید از باردار شدن خود مطمئن شوید.
تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم یا ICSI
میکرواینجکشن زمانی بکار برده می‌شود که تعداد اسپرم‌های سالم مرد کم باشند. در موارد دیگری هم مانند بسته بودن لوله‌های رحمی، چسبندگی‌های حفره لگنی، تعداد کم اسپرم و تحرک پایین اسپرم از روش ICSI می‌توان استفاده کرد. این روش کاملا با روش IVF شبیه است با این تفاوت که در ICSI اسپرم با سوزن مخصوص به داخل تخمک وارد می‌شود. با این روش هم احتمال بارداری افزایش پیدا می‌کند.
رحم جایگزین
درصورتی که امکان لانه‌گزینی یا رشد جنین در رحم زن امکان‌پذیر نباشد، از رحم اجاره‌ای استفاده می‌شود. رحم اجاره‌ای یکی دیگر از روش‌های درمان نازایی است که تخمک و اسپرمی که از زوجین گرفته شده است، در رحم فرد دیگری قرار می‌گیرد. صاحب رحم اجاره‌ای بعد از 9 ماه و طی کردن مراحل بارداری و انجام دادن تمام مراقبت‌ها، باید جنین را به پدر و مادر اصلی تحویل دهد.
اهدا کردن تخمک
خانم‌هایی که رحم انها حالت طبیعی دارد ولی دارای نارسایی تخمدان هستند یا سن آنها بالای 40 سال است، از طریق اهدای تخمک می‌توانند باردار شوند. این روش با بهره‌گیری از روش‌های IVF و ICSI قابل انجام است. پزشک برای فردی که قصد اهدا دارد، داروهای تحریک کننده تخمدان تجویز می‌کند. در دوران اهدا به طور مرتب اهدا کننده باید معاینه شود، همچنین باید آزمایش خون، سونوگرافی را انجام دهد تا از این طریق بتوان میزان واکنش‌های وی را از داروها بررسی کرد.
علت نازایی
ناباروری ممکن است در اثر تعدادی از عوامل مختلف، چه در دستگاه تناسلی مرد یا زن ایجاد شود. با این حال گاهی اوقات نمی‌توان دلایل نازایی را توضیح داد.
علت ناباروری مردان
موارد زیر علل شایع نازایی در مردان است :
- مشکلات منی و اسپرم
- اختلالات ژنتیکی
- اوریون
- هیپوسپادیاس
- فیبروز کیستیک
- پرتودرمانی یا شیمی درمانی
- مصرف برخی از داروها (سولفاسالازین و استروئیدهای آنابولیک)
علت ناباروری زنان
ناباروری در زنان نیز می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد :
- مشکلات مربوط به تخمکگذاری
- هیپرپرولاکتینمی
- مشکلات رحم یا لوله‌های فالوپ
- ایدز یا سرطان
- نارسایی اولیه تخمدان (POI)
- کیفیت ضعیف تخمک
- جراحی لگن
- فیبروم‌های زیرمخاطی
- آندومتریوز
- بستن لوله‌ها