افتادگی رحم و واژن، علائم، عوامل و درمان

افتادگی رحم و واژن، که به عنوان پرولاپس نیز شناخته می‌شود، شرایطی است که در آن ساختارهای حمایتی رحم و واژن ضعیف می‌شوند و منجر به جابجایی یا پایین آمدن این اعضا می‌گردد. این وضعیت می‌تواند درجات مختلفی از خفیف تا شدید داشته باشد.

افتادگی رحم زمانی رخ می‌دهد که عضلات و لیگامان‌های کف لگن که وظیفه حمایت از رحم را دارند، ضعیف یا آسیب‌دیده شوند. این ضعف باعث می‌شود که رحم به سمت پایین و به داخل واژن بیفتد یا حتی از واژن بیرون بزند. افتادگی واژن نیز زمانی رخ می‌دهد که دیواره‌های واژن، که توسط عضلات کف لگن و بافت‌های همبند حمایت می‌شوند، ضعیف شوند. این ضعف می‌تواند منجر به جابجایی مثانه (سیستوسل)، روده کوچک (انتروسل)، یا رکتوم (رکتوسل) به داخل واژن گردد.

علل افتادگی رحم و واژن

علل مختلفی می‌تواند منجر به افتادگی رحم و واژن شود. زایمان‌های متعدد یا دشوار یکی از مهم‌ترین عوامل است. فشار زیاد در طول زایمان طبیعی می‌تواند به عضلات کف لگن آسیب برساند. افزایش سن و یائسگی نیز از دیگر عوامل مهم هستند. با افزایش سن و کاهش سطح استروژن پس از یائسگی، بافت‌های حمایتی کف لگن ضعیف می‌شوند.

فشارهای مزمن درون شکمی نیز می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد. عواملی مانند یبوست مزمن، سرفه‌های مزمن به دلیل بیماری‌هایی مثل آسم یا سیگار کشیدن، و بلند کردن اجسام سنگین به طور مکرر می‌توانند باعث افزایش فشار در ناحیه شکم و لگن شوند. همچنین، ژنتیک نیز می‌تواند در این وضعیت نقش داشته باشد. برخی زنان به‌طور ژنتیکی مستعد ضعیف بودن بافت‌های همبند هستند. چاقی نیز از دیگر عوامل خطر است. وزن اضافی می‌تواند فشار بیشتری به عضلات و لیگامان‌های کف لگن وارد کند.

علائم و نشانه‌های افتادگی رحم و واژن

افتادگی رحم و واژن می‌تواند باعث علائمی نظیر احساس فشار یا سنگینی در ناحیه لگن، درد در ناحیه پایین کمر و واژن، احساس وجود توده در واژن، مشکلات ادراری مانند بی‌اختیاری، تکرر ادرار یا دشواری در تخلیه مثانه، و مشکلات گوارشی مثل یبوست شود. تشخیص و درمان این وضعیت نیازمند مراجعه به پزشک متخصص زنان و زایمان است تا با انجام معاینات و استفاده از روش‌های تصویربرداری مناسب، بهترین راه‌حل درمانی انتخاب شود.

همچنین ممکن است فرد دچار درد یا ناراحتی هنگام رابطه جنسی شود. در موارد شدیدتر، ممکن است رحم یا دیواره‌های واژن از دهانه واژن بیرون زده باشند و به راحتی قابل مشاهده باشند. این شرایط معمولاً بعد از زایمان‌های متعدد، جراحی‌های لگن، یا دوران یائسگی که منجر به کاهش استروژن و ضعف عضلات کف لگن می‌شود، بیشتر دیده می‌شود.

تشخیص و ارزیابی افتادگی رحم و واژن

معاینه افتادگی رحم و واژن توسط پزشک متخصص زنان شامل چند مرحله است که به دقت و با استفاده از تجهیزات مخصوص انجام می‌شود. در ابتدا، پزشک از بیمار می‌خواهد که روی تخت معاینه به حالت خوابیده قرار گیرد. سپس با استفاده از اسپکولوم، که یک ابزار پزشکی برای باز کردن واژن است، پزشک می‌تواند دیواره‌های واژن و موقعیت رحم را به خوبی مشاهده کند. این ابزار کمک می‌کند تا پزشک بتواند به راحتی داخل واژن را بررسی کرده و علائم افتادگی را تشخیص دهد.

در برخی موارد، پزشک از بیمار می‌خواهد که در حالت ایستاده یا نیمه‌نشسته قرار گیرد و سپس با اعمال فشار به صورت شبیه‌سازی فعالیت‌های روزمره (مانند زور زدن)، وضعیت عضلات و بافت‌های حمایتی را بررسی کند. همچنین، ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که در حین معاینه سرفه یا زور بزند تا میزان و نوع افتادگی بیشتر مشخص شود.

پزشک ممکن است از سونوگرافی یا MRI نیز برای بررسی دقیق‌تر وضعیت رحم و واژن استفاده کند. این تصاویر به پزشک کمک می‌کنند تا میزان افتادگی و وضعیت عضلات و بافت‌ها را بهتر ارزیابی کند.

سونوگرافی یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویر دقیقی از اندام‌های داخلی بدن ایجاد می‌کند. برای افتادگی رحم و واژن، سونوگرافی می‌تواند به پزشک کمک کند تا موقعیت و اندازه رحم، مثانه، و سایر ساختارهای لگنی را بررسی کند، همچنین می‌تواند به شناسایی مشکلاتی مانند کیست‌های تخمدانی یا سایر عوارض همراه با افتادگی کمک کند. این روش به خصوص در ارزیابی وجود هرگونه توده یا ناهنجاری در ناحیه لگن مفید است.

تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) یک روش پیشرفته‌تر است که از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از بافت‌های نرم بدن استفاده می‌کند. MRI می‌تواند به پزشک نمایی سه‌بعدی از ناحیه لگن بدهد و وضعیت عضلات، رباط‌ها، و بافت‌های حمایتی را با دقت بالاتری نشان دهد. این روش برای ارزیابی میزان و شدت افتادگی و تعیین بهترین روش درمانی، بسیار موثر است.

در برخی موارد به ویژه اگر نیاز به بررسی دقیق‌تر ساختارهای استخوانی باشد، ممکن است از سی تی اسکن برای به‌دست آوردن تصاویر مقطعی از ناحیه لگن استفاده شود.

بررسی نقاط قوت و ضعف روشهای تصویربرداری

نقاط قوت: سونوگرافی از امواج صوتی استفاده می‌کند، غیر تهاجمی و ایمن است و هیچ تابش مضری ندارد،
نسبت به سایر روش‌های تصویربرداری، هزینه کمتری دارد و دارای قابلیت انجام در مطب و ارائه تصاویر به صورت زنده و مشاهده و ارزیابی تصاویر می باشد.

نقاط ضعف: سونوگرافی نمی‌تواند تصاویر بسیار دقیقی از بافت‌های نرم و ساختارهای پیچیده ارائه دهد در صورتی که MRI می‌تواند تصاویر بسیار دقیق و سه‌ بعدی از بافت‌های نرم و ساختارهای داخلی بدن ایجاد کند.

سی‌تی اسکن به‌ سرعت تصاویر دقیقی از بدن تولید می‌کند و برای بررسی دقیق ساختارهای استخوانی و تشخیص مشکلات مربوط به استخوان‌ها مفید است. اما برخلاف سونوگرافی و MRI، از تابش یونیزان استفاده می‌کند که ممکن است برای برخی افراد مانند زنان باردار نامناسب باشد.

بیشتر بدانید: کرایو تراپی دهانه رحم

درمان افتادگی رحم و واژن

درمان افتادگی رحم و واژن به شدت و نوع افتادگی، علائم بیمار، و وضعیت کلی سلامت فرد بستگی دارد. روش‌های درمانی شامل راهکارهای غیرجراحی و جراحی می‌شود.

درمانهای غیر جراحی شامل:

تمرینات کگل که به تقویت عضلات کف لگن کمک می‌کنند و می‌توانند به بهبود علائم افتادگی خفیف تا متوسط کمک کنند. برای انجام یک تمرین کگل، به راحتی دراز بکشید یا بنشینید. عضلات کف لگن را به آرامی منقبض کنید، انگار که می‌خواهید جریان ادرار را متوقف کنید. این انقباض را برای ۵ تا ۱۰ ثانیه نگه دارید و سپس عضلات را به آرامی رها کنید و ۵ تا ۱۰ ثانیه استراحت کنید. این چرخه را ۱۰ تا ۱۵ بار تکرار کنید و سعی کنید این تمرین را ۳ بار در روز انجام دهید. به یاد داشته باشید که هنگام انجام تمرینات کگل نباید عضلات شکم، ران، یا باسن را منقبض کنید و نفس خود را حبس نکنید.

پساری: این دستگاه پلاستیکی یا سیلیکونی در داخل واژن قرار داده می‌شود تا حمایت مکانیکی از رحم و دیواره‌های واژن فراهم کند که انواع و کاربردهای محتلفی دارد.

پساری حلقه ای که معمولاً برای افتادگی خفیف تا متوسط رحم و واژن استفاده می‌شود.
پساری مکعبی برای افتادگی‌های شدیدتر استفاده می‌شود و دارای سطوحی است که می‌تواند به دیواره‌های واژن چسبیده و حمایت بیشتری ارائه دهد.
پساری دونات برای افتادگی‌های شدید و در زنانی که رحم به طور کامل یا بخشی از واژن بیرون زده است استفاده می‌شود.
پساری گهواره ای که برای افتادگی‌های شدیدتر و مخصوصاً برای زنانی که دچار بی‌اختیاری ادرار نیز هستند استفاده می‌شود.
پساری U شکل بیشتر در مواردی استفاده می‌شود که نیاز به حمایت از دیواره‌های قدامی و خلفی واژن باشد.
پساری شاخی به دلیل طراحی پیچیده‌تری که دارد برای افتادگی رحم و مواردی که نیاز به حمایت طولانی‌مدت دارند، استفاده می‌شود.

تغییرات سبک زندگی: کاهش وزن، اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین، و درمان مشکلاتی مانند یبوست و سرفه مزمن می‌تواند فشار بر عضلات کف لگن را کاهش داده و به بهبود علائم کمک کند.

هورمون‌درمانی در زنانی که یائسگی را تجربه کرده‌اند می‌تواند به تقویت بافت‌های واژن و بهبود علائم کمک کند.

لیزر تراپی و تکنولوژی های رادیوفرکانسی از راهکارهای غیر جراحی می باشند.

درمان‌های جراحی شامل:

هیسترکتومی: در مواردی که افتادگی شدید است یا روش‌های غیرجراحی موثر نبوده‌اند ممکن است جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی) انجام شود.

جراحی ترمیمی مانند ترمیم واژینال و پرینه که شامل تقویت یا ترمیم عضلات و بافت‌های کف لگن برای حمایت بهتر از اعضای افتاده هستند.

جراحی با استفاده از مش که در این روش، جراح مش را در ناحیه‌ای که افتادگی رخ داده قرار می‌دهد تا مانند یک شبکه‌ی حمایتی عمل کرده و از اعضای لگنی حمایت کند، اگرچه این روش می‌تواند بسیار موثر باشد، اما ممکن است با عوارضی مانند عفونت، درد، یا واکنش به مش همراه باشد.

کولپوساکروپکسی روش جراحی که در آن رحم به استخوان خاجی متصل می‌شود.

ساکروکولپوپکسی که در این روش واژن به استخوان خاجی متصل می‌شود.

سوالات رایج: