دیابت بارداری (علل، علائم، تشخیص و مدیریت)

دیابت بارداری (GDM) نوعی دیابت است که برای اولین بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود که این وضعیت به معنی افزایش سطح گلوکز خون به دلیل تغییرات هورمونی و مقاومت به انسولین در دوران بارداری است.

دیابت بارداری چیست

همانطور که از نام این بیماری پیداست معمولاً در سه‌ ماهه دوم یا سوم بارداری شناسایی می‌شود و می‌تواند عوارضی برای مادر و هم برای نوزاد به همراه داشته باشد. اگرچه این نوع دیابت معمولاً پس از زایمان بهبود می‌یابد، اما زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند، از این رو تشخیص و مدیریت مناسب دیابت بارداری می‌تواند به پیشگیری از عوارض و بهبود نتایج بارداری کمک کند.

علل وعوامل دیابت بارداری

این عارضه به علت ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و فیزیولوژیکی بروز می‌کند. یکی از اصلی‌ترین علل آن، تغییرات هورمون‌هایی مانند لاکتوژن جفتی انسان، کورتیزول و استروژن در دوران بارداری است که باعث کاهش حساسیت بدن به انسولین و موجب مقاومت به انسولین می‌شوند.

عواملی مانند سابقه خانوادگی دیابت، سن بالای مادر (بیش از 35 سال)، چاقی و اضافه وزن، سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی، و ابتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نیز خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهند. همچنین، زنانی که قبلاً نوزادانی با وزن بالا (ماکروزومی) به دنیا آورده‌اند یا سابقه سقط‌های مکرر دارند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. این ترکیب از عوامل می‌تواند منجر به افزایش سطح گلوکز خون شود که اگر به موقع تشخیص و مدیریت نشود، می‌تواند عوارض جدی برای مادر و نوزاد به همراه داشته باشد.

مطالعات نشان داده‌اند که وجود ژن‌های خاصی می‌تواند حساسیت به دیابت بارداری را افزایش دهد. همچنین، برخی از نژادها و قومیت‌ها، مانند زنان آفریقایی-آمریکایی، آسیایی، هیسپانیک و بومیان آمریکایی، بیشتر به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند که این موضوع نشان‌دهنده تأثیر ژنتیک و تفاوت‌های ژنتیکی بین گروه‌های مختلف است.

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نیز یکی از عوامل خطر مهم برای ابتلا به دیابت بارداری است. PCOS یک اختلال هورمونی است که با عدم تعادل هورمونی و ایجاد کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها همراه است. زنان مبتلا به PCOS معمولاً مقاومت به انسولین دارند که این مقاومت می‌تواند سطح گلوکز خون را افزایش دهد و خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد.

این اختلال هورمونی می‌تواند باعث افزایش وزن، قاعدگی نامنظم و مشکلات باروری شود که می‌توانند در دوران بارداری تشدید شوند، بنابراین، زنان با PCOS باید قبل و در طول بارداری به‌طور منظم تحت نظر پزشک باشند تا سطح گلوکز خون خود را کنترل کرده و از بروز دیابت بارداری پیشگیری کنند. تشخیص و مدیریت صحیح PCOS می‌تواند به کاهش خطرات مرتبط با دیابت بارداری کمک کند و سلامت مادر و نوزاد را تضمین نماید.

سابقه تولد نوزاد با وزن بالا (ماکروزومی) یکی دیگر از عوامل خطر مهم برای دیابت بارداری است. ماکروزومی به وضعیتی اطلاق می‌شود که وزن نوزاد در هنگام تولد بیش از 4 کیلوگرم باشد و زنانی که در بارداری‌های قبلی نوزادانی با وزن بالا به دنیا آورده‌اند، بیشتر در معرض خطر دیابت بارداری در بارداری‌های بعدی هستند.

این موضوع به دلیل ارتباط بین سطوح بالای گلوکز خون در مادر و رشد بیش از حد جنین در رحم است که افزایش وزن نوزاد می‌تواند نشانه‌ای از عدم کنترل مناسب سطح گلوکز خون در دوران بارداری باشد. بنابراین نظارت و بررسی منظم سطح گلوکز خون و رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و ورزشی برای سلامت مادر و نوزاد ضروری است.

این مطلب را نیز بخوانید: واکسن گارداسیل چیست

تغییرات هورمونی در بارداری نقش مهمی در بروز دیابت بارداری دارند. در دوران بارداری، بدن زنان برای حمایت از رشد جنین و حفظ بارداری، هورمون‌های مختلفی ترشح می‌کند، هورمون‌هایی مانند لاکتوژن جفتی انسان (hPL)، پروژسترون، استروژن، و کورتیزول که توسط جفت تولید می‌شوند باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌ شوند. این اندام موقتی که بین مادر و جنین قرار دارد، وظایف مختلفی از جمله تبادل مواد مغذی، گازها و دفع مواد زائد را بر عهده دارد. یکی از وظایف مهم جفت، تولید و ترشح هورمون‌هایی است که می‌توانند بر متابولیسم گلوکز تاثیر بگذارند.

افزایش مقاومت به انسولین به معنای این است که سلول‌های بدن مادر کمتر به انسولین پاسخ می‌دهند و این باعث می‌شود که سطح گلوکز خون افزایش یابد. در حالت عادی، پانکراس با ترشح انسولین بیشتر، این مشکل را جبران می‌کند، اما در برخی زنان، پانکراس نمی‌تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند تا این افزایش مقاومت را جبران کند، و در نتیجه، سطح گلوکز خون بالا می‌رود که منجر به دیابت می‌شود.

علائم و نشانه‌های دیابت بارداری

ممکن است در بسیاری از موارد بدون علائم خاصی باشد و تنها از طریق آزمایش‌های معمول بارداری تشخیص داده شود. با این حال، برخی از زنان ممکن است علائم و نشانه‌هایی نظیر افزایش تشنگی، افزایش ادرار، خستگی غیر معمول، تاری دید، عفونت های مکرر، حالت تهوع و استفراغ و کاهش وزن غیر منتظره را تجربه کنند. بنابراین تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش‌های منظم و غربالگری در دوران بارداری می‌تواند به تشخیص و مدیریت مؤثر این وضعیت کمک کند.

تشخیص دیابت بارداری

یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین آزمایش‌های غربالگری، تست چالش گلوکز (GCT) است. این تست معمولاً بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود به این صورت که بدون نیاز به ناشتایی، محلولی حاوی 50 گرم گلوکز باید خورده شود. یک ساعت پس از مصرف محلول، نمونه خون از فرد گرفته می‌شود تا سطح گلوکز خون اندازه‌گیری شود اگر سطح گلوکز خون یک ساعت پس از مصرف محلول کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نتیجه نرمال در نظر گرفته می‌شود اما اگر سطح گلوکز خون برابر یا بیشتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نیاز به آزمایش دقیق‌تری به نام آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) است.

در آزمایش OGTT فرد باید حداقل 8 ساعت ناشتا باشد البته مصرف آب در این مدت مجاز است و از فعالیت‌های بدنی شدید قبل از آزمایش خودداری کند. ابتدا یک نمونه خون ناشتا گرفته می‌شود تا سطح پایه گلوکز خون اندازه‌گیری شود در ادامه یک محلول حاوی 75 یا 100 گرم گلوکز (بسته به دستور پزشک) را در مدت زمان مشخصی می‌نوشد و نمونه‌های خون در فواصل زمانی مشخص (معمولاً پس از یک، دو و سه ساعت) پس از مصرف محلول گلوکز گرفته می‌شوند.
اگر سطح گلوکز خون ناشتا برابر یا بالاتر از 92 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نتیجه غیرنرمال است .

اگر سطح گلوکز خون یک ساعت پس از مصرف محلول گلوکز برابر یا بالاتر از 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نتیجه غیرنرمال است.

اگر سطح گلوکز خون دو ساعت پس از مصرف محلول گلوکز برابر یا بالاتر از 153 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نتیجه غیرنرمال است.

اگر سطح گلوکز خون سه ساعت پس از مصرف محلول گلوکز برابر یا بالاتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نتیجه غیرنرمال است و در نهایت اگر دو یا بیشتر از نتایج بالا غیرنرمال باشد، تشخیص دیابت بارداری تأیید می‌شود.

عوارض دیابت بارداری

این وضعیت می‌تواند خطر پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا و آسیب به سایر ارگان‌ها)، زایمان زودرس، و نیاز به سزارین را افزایش دهد. همچنین، زنان مبتلا به دیابت بارداری بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند.
دیابت بارداری می‌تواند منجر به ماکروزومی (وزن بیش از حد نوزاد) شود که ممکن است باعث مشکلات زایمانی مانند دیستوشی شانه ( زمانی است که بعد از زایمان واژینال، سر و شانه قدامی نوزاد بالای استخوان شرمگاهی مادر گیر می کند) گردد.

نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به دیابت بارداری نیز بیشتر در معرض خطر هیپوگلیسمی (کاهش قند خون)، مشکلات تنفسی، زردی نوزادی، و در برخی موارد، نقص‌های مادرزادی قلبی و عصبی قرار دارند. علاوه بر این، این نوزادان ممکن است در آینده بیشتر در معرض خطر چاقی و دیابت نوع 2 باشند.

مدیریت و پیشگیری دیابت بارداری

تغییرات در رژیم غذایی مثل مصرف کربوهیدراتهای پیجیده، کاهش مصرف قند و شیرینی ها، مصرف منظم و مکرر وعده های غذایی (خوردن وعده‌های غذایی کوچک و مکرر در طول روز، به جای سه وعده بزرگ)، مصرف منابع پروتئینی کم‌چرب مانند مرغ بدون پوست، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات کم‌چرب و حبوبات، انتخاب چربی‌های سالم مانند چربی‌های موجود در آووکادو، روغن زیتون، مغزها و دانه‌ها به جای چربی‌های اشباع و ترانس و نوشیدن مقدار کافی آب در طول روز برای حفظ هیدراتاسیون مناسب بدن همگی می توانند به پیشگیری از بروز عوارض و بهبود کلی سلامت در دوران بارداری کمک کنند.

فعالیت‌های بدنی و ورزش

فعالیت‌های هوازی ملایم مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری ثابت بدون اینکه فشار زیادی به بدن وارد کنند باعث افزایش ضربان قلب و بهبود گردش خون می‌شوند. همچنین انجام تمرینات مقاومتی سبک با استفاده از وزنه‌های سبک یا نوارهای کشی می‌تواند به تقویت عضلات و بهبود متابولیسم کمک کند.
یوگا، تمرینات کششی و شنا از بهترین ورزش‌ها برای زنان باردار هستند زیرا با کاهش فشار بر مفاصل و افزایش آرامش، موجب تقویت عضلات و بهبود تنفس و کاهش استرس می شوند.

پایش سطح گلوکز خون

اندازه‌گیری منظم سطح گلوکز خون می‌تواند به مادر و پزشک کمک کند تا از میزان قند خون در طول روز مطلع شوند، به اینصورت که در ساعات مختلف روز سطح گلوکز خون اندازه گیری می شود. ناشتا (قبل از صرف صبحانه) که نتیجه مطلوب کمتر از 95 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، یک یا دو ساعت پس از هر وعده غذایی که باید کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد و قبل از خواب که عدد نرمال باید کمتر از 120 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.

سوالات رایج