زایمان زودرس (عوامل، علائم، تشخیص و درمان)

زایمان زودرس به زایمانی گفته می‌شود که قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق بیفتد. در این حالت، نوزاد پیش از تکمیل دوره کامل رشد، در رحم مادر به دنیا می‌آید که می‌تواند خطرات و مشکلات جدی برای نوزاد به همراه داشته باشد، از جمله مشکلات تنفسی، نارسایی در رشد و تکامل، و نیاز به مراقبت‌های ویژه در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU). عوامل متعددی می‌توانند خطر زایمان زودرس را افزایش دهند. بنابراین آگاهی از زایمان زودرس می‌تواند به مادران کمک کند تا علائم هشدار دهنده را به موقع تشخیص داده و برای جلوگیری از عوارض جدی اقدام کنند.

تفاوت بین زایمان زودرس و نوزاد نارس

زایمان زودرس و نوزاد نارس دو مفهوم مرتبط اما متفاوت هستند. زایمان زودرس به وضع حملی اشاره دارد که قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق می‌افتد، یعنی زمانی که جنین هنوز به طور کامل در رحم رشد نکرده است اما نوزاد نارس به نوزادی گفته می‌شود که پیش از تکمیل دوره کامل بارداری (معمولاً قبل از هفته ۳۷ به دنیا آمده است). این نوزادان به دلیل عدم رشد کامل اعضا و سیستم‌های بدن، ممکن است نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته باشند. به عبارت دیگر، زایمان زودرس به زمان تولد اشاره دارد، در حالی که نوزاد نارس به وضعیت و شرایط نوزاد پس از تولد مربوط می‌شود.

عوامل خطر زایمان زودرس و عوارض آن

عوامل به دو گروه پزشکی و غیر پزشکی تقسیم می شود:
عوامل پزشکی مانند سابقه زایمان زودرس، مشکلات رحمی و گردن رحم، عفونت‌ها (مانند عفونت‌های مجاری ادراری و واژینال)، مشکلات جفت (مانند جفت سر راهی)، بیماری‌های مزمن مادر (مانند دیابت، فشار خون بالا)، حاملگی چند قلویی و مشکلات مربوط به کیسه آب (مانند پارگی زودرس کیسه آب).

عوامل غیر پزشکی نیز مثل استرس و اضطراب، مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر، سوء تغذیه فعالیت‌های فیزیکی شدید، آلودگی هوا و قرار گرفتن در معرض سموم می توانند ریسک زایمان زودرس را افزایش دهند.

یکی از اصلی‌ترین عوارض، مشکلات تنفسی است، زیرا ریه‌های نوزاد ممکن است به طور کامل رشد نکرده باشند که می‌تواند منجر به سندرم دیسترس تنفسی شود. نوزادان زودرس همچنین در معرض خطر بیشتری برای مشکلات تغذیه‌ای، نارسایی در تنظیم دمای بدن، و ضعف سیستم ایمنی هستند که آنها را مستعد عفونت‌های مختلف می‌کند. علاوه بر این، این نوزادان ممکن است دچار مشکلات بینایی و شنوایی شوند و احتمال ابتلا به ناتوانی‌های یادگیری و اختلالات رشد و تکامل در آینده نیز بیشتر است. از نظر عوارض برای مادر، زایمان زودرس می‌تواند باعث افزایش خطر بروز مشکلات روانی مانند افسردگی پس از زایمان شود و همچنین احتمال زایمان زودرس در بارداری‌های بعدی را افزایش می‌دهد.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های زایمان زودرس می‌توانند شامل چندین علامت هشدار دهنده باشند که آگاهی از آن‌ها برای مادران باردار ضروری است. انقباضات مکرر و منظم رحمی که قبل از هفته ۳۷ بارداری رخ می‌دهد و با شدت و نظم افزایش می‌یابد، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های زایمان زودرس است.

درد مداوم و شدید در پایین کمر یا شکم نیز می‌تواند نشان‌دهنده آغاز زایمان زودرس باشد. ترشحات واژینال غیرطبیعی، به ویژه اگر به صورت آبکی، خونی یا همراه با مخاط باشد، باید جدی گرفته شود. احساس فشار در لگن، شبیه به فشاری که در هنگام زایمان طبیعی احساس می‌شود، نیز می‌تواند از علائم زایمان زودرس باشد. پارگی کیسه آب یا نشت مایع آمنیوتیک نیز از نشانه‌های مهمی است که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد. توجه به این علائم و مراجعه سریع به پزشک می‌تواند از زایمان زودرس جلوگیری کرده یا حداقل شرایطی فراهم آورد که برای نوزاد و مادر بهترین مراقبت‌ها ارائه شود.

این مطلب را نیز بخوانید: غربالگری روتین زنان

تشخیص زایمان زودرس

تشخیص این وضعیت از طریق مجموعه‌ای از معاینات بالینی و آزمایش‌های تخصصی توسط متخصص زنان انجام می‌شود. ابتدا پزشک با بررسی علائم بالینی مانند انقباضات رحمی، درد پایین کمر و تغییرات در ترشحات واژینال به ارزیابی اولیه می‌پردازد. سپس معاینه دهانه رحم صورت می‌گیرد تا کوتاه شدن یا باز شدن آن بررسی شود. در صورتی که تشخیص دقیق‌تر مورد نیاز باشد، سونوگرافی برای اندازه‌گیری طول دهانه رحم استفاده می‌شود، زیرا کوتاه شدن غیرطبیعی دهانه رحم می‌تواند نشانه‌ای از زایمان زودرس باشد.

آزمایش فیبرونکتین جنینی (FFN) نیز ممکن است انجام شود (فیبرونکتین جنینی (fFN) پروتئینی است که توسط افراد باردار ساخته می شود و این کمک می کند تا کیسه آمنیوتیک در طول بارداری به دیواره رحم متصل شود. آزمایش فیبرونکتین جنینی خطر زایمان زودرس را با اندازه گیری fFN در مایع واژن بررسی می کند).
علاوه بر این، آزمایش‌هایی برای شناسایی عفونت‌ها یا سایر شرایط پزشکی که ممکن است منجر به زایمان زودرس شوند نیز ممکن است انجام شود.

پیشگیری و درمان

پیشگیری و درمان از زایمان زودرس نیازمند مراقبت‌های مناسب در دوران بارداری و مدیریت عوامل خطر است. یکی از مهم‌ترین اقدامات، مراجعه منظم به پزشک برای انجام معاینات و ارزیابی‌های دوره‌ای است تا هر گونه مشکل احتمالی به موقع شناسایی و درمان شود. زنان باردار باید از مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر پرهیز کنند، زیرا این عوامل به طور مستقیم با افزایش خطر زایمان زودرس مرتبط هستند. مدیریت استرس و اضطراب نیز بسیار حائز اهمیت است.

تکنیک‌های آرام‌سازی و حمایت‌های روانی می‌توانند به کاهش این خطر کمک کنند. در مواردی که سابقه زایمان زودرس وجود دارد یا شرایط خاصی مانند کوتاه شدن دهانه رحم مشاهده می‌شود، پزشک ممکن است استفاده از پروژسترون یا سرکلاژ دهانه رحم را توصیه کند، سرکلاژ (درمانی است که در آن دهانه رحم با بخیه، دوخت موقت می شود و ممکن است به دهانه رحم کمک کند تا جنین را در رحم نگه دارد و معمولا در سه ماهه دوم بارداری برای جلوگیری از زایمان زودرس انجام می شود).

همچنین، تغذیه سالم و متعادل، به همراه استراحت کافی، نقش مهمی در کاهش خطر زایمان زودرس دارد. در صورت بروز علائم هشدار دهنده، باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد تا با مداخلات پزشکی مناسب از زایمان زودرس جلوگیری شود یا حداقل به تأخیر افتد.

درمانهای این عارضه

درمان‌های دارویی با هدف جلوگیری از پیشرفت زایمان، تسریع رشد جنین، و کاهش عوارض برای نوزاد انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین داروها در این زمینه کورتیکواستروئیدها هستند که به رشد سریع‌تر ریه‌های جنین کمک می‌کنند و احتمال مشکلات تنفسی پس از تولد را کاهش می‌دهند. این داروها معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۳۴ بارداری تجویز می‌شوند. داروهای توکولیتیک نیز برای مهار انقباضات رحمی و به تأخیر انداختن زایمان استفاده می‌شوند؛ این داروها زمان بیشتری برای تأثیرگذاری کورتیکو استروئیدها فراهم می‌کنند.

علاوه بر این، در صورت وجود عفونت یا خطر پارگی کیسه آب، ممکن است آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری از انتقال عفونت به جنین و کاهش خطرات زایمان زودرس تجویز شوند. به طور کلی درمان‌های دارویی باید با توجه به شرایط فردی مادر و جنین، و تحت نظارت دقیق پزشک انجام شوند تا خطرات احتمالی کاهش یابد.

تغذیه نوزاد نارس

تغذیه نوزاد نارس یکی از جنبه‌های حیاتی مراقبت از این نوزادان است و باید با دقت و به‌طور ویژه برنامه‌ریزی شود تا به رشد و سلامت مناسب آنها کمک کند. نوزادان نارس به دلیل تولد زودهنگام، ممکن است توانایی کافی برای مکیدن شیر یا جذب مواد مغذی را نداشته باشند و نیاز به مراقبت‌های تغذیه‌ای ویژه دارند.

شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای نوزادان نارس است. شیر مادر حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز و آنتی‌بادی‌های ضروری برای تقویت سیستم ایمنی نوزاد است. اگر نوزاد نتواند به طور مستقیم از پستان مادر شیر بخورد، شیر مادر می‌تواند با استفاده از پمپ شیر جمع‌آوری شده و با قاشق، سرنگ یا لوله تغذیه به نوزاد داده شود.

در برخی موارد، اگر شیر مادر به اندازه کافی در دسترس نباشد یا نوزاد نتواند به خوبی شیر بخورد، از فرمول‌های تخصصی برای نوزادان نارس استفاده می‌شود که این فرمول‌ها غنی از کالری و مواد مغذی ضروری هستند و به طور ویژه برای نیازهای تغذیه‌ای نوزادان نارس فرموله شده‌اند.

برای نوزادانی که قادر به مکیدن و بلعیدن شیر نیستند، تغذیه با لوله یکی از روش‌های مورد استفاده است. در این روش، شیر از طریق لوله‌ای که از بینی یا دهان به معده نوزاد وارد می‌شود، به او داده می‌شود و در مواردی که نوزاد به دلیل مشکلات پزشکی نمی‌تواند غذا را از طریق دستگاه گوارش دریافت کند، تغذیه از طریق ورید ممکن است نیاز باشد. این روش به تأمین مایعات و مواد مغذی ضروری از طریق جریان خون کمک می‌کند.

سوالات رایج: